Një takim u zhvillua në qytetin persian të Teheranit, midis liderëve Joseph Stalin, Winston Churchill dhe Franklin D. Roosevelt.
Gjatë Konferencës, të tre udhëheqësit bashkërenduan strategjinë e tyre ushtarake kundër Gjermanisë dhe Japonisë dhe morën një sërë vendimesh të rëndësishme që lidhen me epokën e pas Luftës së Dytë Botërore.
Churchill-i e kishte takuar Rooseveltin dhe Stalinin veçmas në raste të mëparshme, por samiti shënoi takimin e parë ballë për ballë midis udhëheqësve amerikanë dhe sovjetikë.
Përveç kësaj, ishte konferenca e parë midis tre fuqive (Bashkimi Sovjetik, Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar) në të cilën Roosevelt ishte i pranishëm, pasi ai nuk mori pjesë në konferencën e Moskës të gushtit 1942.
Megjithëse liderët erdhën në takim me objektiva të ndryshëm, debati kryesor u përqendrua në hapjen e një fronti të dytë në Evropën Perëndimore, shpalljen e luftës nga BRSS-ja ndaj Japonisë dhe qasjen ndaj demilitarizimit të Gjermanisë dhe ndarjes së saj
Konferenca mbuloi gjithashtu marrëdhëniet aleate me Turqinë dhe Iranin dhe operacionet në Jugosllavi.
Konteksti i Luftës së Dytë Botërore
Roosevelt dhe Churchill sapo kishin dalë nga Konferenca e parë e Kajros, e cila parashtroi strategjinë e ardhshme që do të ndiqej kundër Japonisë në fund të një viti suksesesh të qëndrueshme nga Shtetet e Bashkuara, Britania dhe Australia në Azinë Juglindore.
Në Frontin Lindor, ushtria e Hitlerit kishte pësuar një sërë pengesash të mëdha në 1943, duke filluar me shkatërrimin e Ushtrisë së Gjashtë të Gjeneralit Friedrich von Paulus në Betejën e përgjakshme të Stalingradit dhe humbjen e rreth 250 mijë ushtarëve gjermanë në kohën e kapitullimit në shkurt.
Gjatë korrikut dhe gushtit të po atij viti, forcat gjermane pësuan disa goditje në betejat e Kurskut, Orelit dhe Kharkovit, ku forcat sovjetike arritën të mbizotërojnë.
Në Mesdhe, ëndrrat e kota të italianit Benito Mussolini për krijimin e një Perandorie moderne Romake ishin shpartalluar nga sulmet e aleatëve në Sicili në korrik.
Në këtë kontekst të një ndryshimi vendimtar të rrjedhës së luftës në favor të aleatëve, krerët e treshes, së bashku me këshilltarët e tyre kryesorë ushtarakë dhe diplomatikë, u takuan në kryeqytetin persian për të përcaktuar të ardhmen e luftës.
Procedura
Organizimi i Konferencës ishte disi i komplikuar.
Roosevelt ishte përpjekur në disa raste të takohej me Stalinin, por udhëheqësi sovjetik, i cili sipas raporteve të inteligjencës amerikane ishte i shqetësuar për kërcënimet e mundshme ndaj jetës së tij dhe kishte frikë të fluturonte, e kishte refuzuar gjithmonë.
Kur Stalini më në fund ra dakord, Churchill propozoi një takim në Londër, por i pari këmbënguli që takimi të zhvillohej në Teheran, atëherë nën kontrollin e përbashkët sovjetik-MB.
Ai vend i largët dhe relativisht i izoluar i bëri gjërat të vështira për Churchillin, por veçanërisht për Roosevelt, i cili, si president, duhej të udhëtonte 7 mijë milje dhe shëndeti i të cilit tashmë po përkeqësohej.
Përveç faktit se ai nuk mund të mungonte më shumë se 10 ditë kur Kongresi ishte në seancë, sepse në rast mungese, projektligjet e miratuara do të bëheshin ligj pa nënshkrimin e tij, pa i dhënë as mundësinë për të ushtruar fuqinë e vetos.
Më në fund, Stalini, i cili po fluturonte për herë të parë në jetën e tij, arriti atje i pari.
Roosevelt dhe Churchill mbërritën pas përfundimit të Konferencës së Kajros.
Shahu, 22-vjeçari Mohammad Reza Pahlavi, kishte vetëm fuqi protokollare dhe u informua për Konferencën vetëm disa ditë përpara.
Për më tepër, Shahu nuk ishte i ftuar as në ceremonitë që bëheshin nëpër ambasada.
Me gjithë vështirësitë në përmbylljen e takimit, ai u realizua dhe u arritën disa marrëveshje të rëndësishme.
Operacioni Overlord
Bisedimet fillestare rreth Operacionit Overlord u diskutuan në konferencën e Moskës në tetor përpara takimit në Teheran.
Megjithatë, vetëm në këtë Konferencë të vitit 1943, Roosevelt, Churchill dhe Stalini u angazhuan në diskutime mbi kushtet sipas të cilave britanikët dhe amerikanët më në fund ranë dakord për të nisur Operacionin Overlord, një pushtim i Francës veriore, i cili do të ekzekutohej në maj 1944.
Sovjetikët, të cilët kishin bërë presion ndaj aleatëve që nga viti 1941 për të hapur një front të dytë, ranë dakord të fillonin një tjetër ofensivë të madhe në Frontin Lindor që do të devijonte trupat gjermane nga fushata aleate në Francën veriore.
Shpallja e luftës ndaj Japonisë nga Bashkimi Sovjetik
Stalini gjithashtu ra dakord në parim që Bashkimi Sovjetik do t’i shpallte luftë Japonisë pas një fitoreje aleate ndaj Gjermanisë.
Në këmbim të një deklarate sovjetike të luftës kundër Japonisë, Roosevelt pranoi pretendimet e Stalinit për Ishujt Kuril dhe gjysmën jugore të ishullit Sakhalin, si dhe aksesin në portet pa akull të Dalian dhe Lüshunkou (Lüshun, dikur Port Arthur) të vendosura në Gadishulli Liaodong në Kinën veriore.
Megjithatë, detajet e sakta për këtë marrëveshje nuk u ranë dakord deri në Konferencën e Jaltës të vitit 1945.
Ndarja e Gjermanisë dhe fati i Evropës Lindore
Gjatë kësaj konference, të tre liderët diskutuan për çështje të rëndësishme që lidhen me Gjermaninë dhe Evropën Lindore pas përfundimit të luftës dhe sigurimit të fitores.
Stalini, Churchill dhe Roosevelt ngritën çështjen e ndarjes së mundshme të Gjermanisë në zonat okupuese aleate dhe ranë dakord që çështja e ndarjes të studiohej nga Komisioni Këshillimor Evropian përpara se të merrte një vendim përfundimtar.
Stalini bëri presion që rishikimi i kufirit lindor të Polonisë me Bashkimin Sovjetik të përkonte me vijën e vendosur nga Sekretari i Jashtëm britanik, Lord Curzon, në vitin 1920.
Për të kompensuar Poloninë për humbjen e territorit që rezultoi, ata ranë dakord të lëviznin kufirin.
Stalini ra dakord, duke u dhënë polakëve tokën gjermane të industrializuar në perëndim dhe duke lëshuar kënetën në lindje, duke siguruar një zonë tampon për Bashkimin Sovjetik kundër çdo lloj pushtimi.
Megjithatë, ky vendim nuk u ratifikua zyrtarisht deri në Konferencën e Potsdamit të vitit 1945.
Bashkëpunimi Ndërkombëtar: Organizata e Kombeve të Bashkuara
Gjatë takimit, Rooseveltit iu desh të negocionte me Stalinin në mënyrë që ky i fundit t’i jepte atij garancinë se Republikat e Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë do t’i bashkoheshin Bashkimit Sovjetik vetëm nëse qytetarët e secilit vend vendosin në një referendum.
Stalini theksoi megjithatë se çështja do të duhej të zgjidhej sipas kushtetutës sovjetike dhe se ai nuk do të pranonte asnjë kontroll ndërkombëtar mbi zgjedhjet.
Gjatë Konferencës së Teheranit, bashkëpunimi më i gjerë ndërkombëtar u bë gjithashtu një temë qendrore e negociatave.
Gjatë Konferencës së Ministrave të Jashtëm të Moskës në tetor dhe nëntor 1943, Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe, Kina dhe Bashkimi Sovjetik kishin nënshkruar një deklaratë me katër fuqi, pika e katërt e së cilës kërkonte krijimin e një organizate ndërkombëtare të krijuar për të promovuar paqen dhe sigurinë ndërkombëtare.
Në Teheran, Roosevelti dhe Stalini u takuan privatisht ndërsa presidenti i SHBA-ve i tregoi Stalinit vizionin e tij për organizatën e propozuar në të cilën e ardhmja do të dominohej nga “katër policë” (Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Kina dhe Bashkimi Sovjetik).
Këto vende do të kishin fuqinë për t’u marrë me çdo kërcënim për paqen dhe për të shmangur çdo konfrontim.
Deklarata e Tre Fuqive mbi Iranin
Një fushë e fundit e diskutimit gjatë konferencës ishte kjo deklaratë në të cilën të tre vendet falënderuan Iranin për bashkëpunimin e tij në luftën kundër Gjermanisë dhe premtuan se do t’i japin ndihmë financiare vendit persian gjatë dhe pas luftës.
Qeveritë amerikane, britanike dhe sovjetike shprehën gjithashtu dëshirën për të ruajtur integritetin territorial, pavarësinë dhe sovranitetin e Iranit.
Turqia dhe Jugosllavia
Sa i përket operacioneve në Ballkanin e pushtuar, aleatët ranë dakord të mbështesin, me furnizime, ushtarë dhe pajisje ushtarake, partizanët komunistë në Jugosllavi të udhëhequr nga Tito në vend të grupit besnik të çetnikëve të bindur ndaj qeverisë jugosllave në mërgim në Londër.
Ndërkohë, Turqia duhet t’i bashkohet luftës, në anën e aleatëve, para fundit të vitit.
Nëse Turqia do të hynte në luftë kundër Gjermanisë dhe nëse kjo do të rezultonte me një shpallje lufte ose një sulm nga Bullgaria ndaj Turqisë, BRSS do të hynte menjëherë në luftë kundër Bullgarisë në mbështetje të Turqisë.
Konferenca vuri në dukje se kjo mund të përmendet në negociatat e ardhshme për të futur Turqinë në luftë.
Thuhet se Stalini doli më i fituari nga Konferenca, pasi ai mori lëshime të rëndësishme që do të konfirmoheshin gjatë konferencave të mëpasshme të kohës së luftës.
Roosevelt arriti qëllimet dhe dëshirat e rëndësishme që ai vendosi gjatë konferencës.
Një nga objektivat kryesore të arritura ishte angazhimi i Bashkimit Sovjetik për t’iu bashkuar luftës kundër Japonisë dhe, përveç kësaj, Stalini shprehu mbështetjen e tij për planet për formimin e Kombeve të Bashkuara.
Më e rëndësishmja, Roosevelti besonte se kishte fituar besimin dhe mbështetjen e Stalinit duke demonstruar se Shtetet e Bashkuara ishin të gatshme të negocionin drejtpërdrejt me Bashkimin Sovjetik dhe ta bënin atë një aleat, kryesisht kur Roosevelti pranoi të hapte Frontin e Parë dhe të Dytë në Francë.
