-Karl Kaser: “Isha i majtë, prisja të gjeja socializmin e vërtetë, por u zhgënjeva, sepse Socializmi në Shqipëri, një makth, kthim pas, 50 vjet”!-
Ai ishte 33 vjeç atëherë. Për Shqipërinë vetëm kishte dëgjuar. Ishte i majtë, por i zhgënjyer nga format e socializmit që kishte parë deri më atëherë, shpresonte që në Shqipëri, të gjente versionin perfekt. Në vitin 1987, Karl Kaser, historian i ri asokohe, i Europës Juglindore, shfrytëzoi një marrëveshje mes Shqipërisë dhe Austrisë, si dhe ngurrimin e gjithë kolegëve të tij, për të ardhur në vendin e vetëm komunist, e ateist në botë. Gjithçka pa gjatë ditëve të qëndrimit të tij në Shqipëri, ai i hodhi në ditar. Socializmi që gjeti në Shqipëri, ishte makth. Nuk u besonte dot syve, kur shihte një vend në varfëri ekstreme. Njerëz të veshur keq, që nuk guxonin t’i flisnin, pasi kishin frikë se dënoheshin, mungesa e etikës, hotelet, restorantet, rrugët, pallatet… gjithçka dukej si një kthim pas në kohë…!
Sipas Kaser, të paktën gjysmë shekulli më pas. E megjithatë, Kaser u kthye edhe në vitin ’88,-’89… deri në ’92-shin, çdo vit nga dy deri katër javë, duke parë nga afër ndërrimin e sistemeve në Shqipëri. Shënimet e tij, të mbajtura më shumë se 20 vjet më parë, ai i ka botuar tashmë. “Shqipëria, njëzet vite më parë”–kujtimet e një historiani austriak-, janë përfshirë në botimin më të fundit të Qendrës së Studimeve Albanologjike “Shqipëri-Austri: Reflektim historiografik”. Sot, jo vetëm pedagogu i Universitetit të Vjenës, Karl Kaser, por edhe vetë shqiptarët, kanë mundësinë të ballafaqojnë veten, me atë çka ka qenë Shqipëria përpara 20 e ca vjetëve.
Kujtimet e historianit austriak, Karl Kaser
Në moshën 33-vjeçare, në bazë të një marrëveshjeje zyrtare mes Shqipërisë dhe Austrisë, unë vizitova për herë të parë Shqipërinë, në nëntor 1987. Deri në vitin 1998, u riktheva në këtë vend, thuajse çdo vit, më së shumti dy, deri në katër javë, çdo herë. Pas kësaj, vizitat e mia kanë qenë më sporadike. Yshtja fillestare për vizitat e mia të para, ishte të familjarizohesha me një vend të cilin, e kisha njohur vetëm përmes librave dhe nga transmetimet televizive, të ndeshjeve të futbollit, ku mund të shihej stadiumi “Qemal Stafa” dhe mali i Dajtit në sfond.
Si një historian i Evropës Juglindore, qëllimi zyrtar u vizitës sime në 1987 dhe në vitet që pasuan, ishte studimi i kulturës historike dhe asaj bashkëkohore. Më duhet të pranoj se, ekzistonte një motiv i tretë: aventura. Të vizitosh një vend të mbyllur, jashtë rrugës zyrtare të Alb-Turizmit, përbënte një sfidë të veçantë, meqë asnjë nga kolegët e mi, nuk ishte i interesuar për këtë vend misterioz, që pretendonte të ishte i vetmi vend socialist dhe i pari vend ateist, në botë. Si historian, e kam shumë të qartë që kujtimet, mundet fare mirë të mashtrojnë. Kujtimet e mia, patjetër që nuk bëjnë përjashtim!
Kujtimet e mia, ndikohen nga jeta ime e së tashmes dhe nga pozitat e mia sociale, si dhe nga zhvillimet e shumta, që ndodhin ndërkohë. Sidoqoftë, kujtimet e mia mbështeten në dokumente të shkruara. Këto përbëhen nga ditari im personal, të cilin e fillova gjatë vizitave të mia të para, si dhe nga dy artikuj që kam publikuar, ose bashkë-publikuar në 1990 dhe 1991, në “Austrian Journal”. Përveç këtyre, janë edhe dy libra, të cilët unë i redaktova në bashkëpunim, pas udhëtimeve të gjata të punës në terren, në rajonin e Obotit në Shqipërinë e Veriut, në 1993-shin dhe në rajonin e Fterrës, në Shqipërinë e Jugut, në 1998-ën.
Kujtimet e mia duhet të lexohen, së pari, nëpërmjet këndvështrimit tim si një historian “objektiv”, por kjo, së dyti, nuk do të thotë, se unë nuk kam bindjet e mia politike. Dua të rrëfej se kam qenë pjesë e kampit të majtë në Austri, qysh në fillimet e mendimit tim politik dhe e gjeta më në fund veten në këtë drejtim, si pjesë e Partisë së Gjelbër, anëtar i së cilës kam qenë për shumë vite. Kam qenë gjithmonë armik i socializmit të vërtetë, por edhe i demokracisë sociale. Socializmi i vërtetë, ishte çnjerëzor; demokracia sociale u vinte tepër për shtat, partive borgjeze, të paktën ky qe përfundimi i mendimit tim politik, në ato vite.
Në fazën e parë të përvojës sime në Shqipëri, kisha shpresa të mëdha për prakticitetin e një rruge të tretë, mes socializmit të vërtetë dhe demokracisë sociale të vërtetë. Më duhet ta pranoj, se nuk qe veçse një iluzion; edhe Shqipëria më zhgënjeu. Pavarësisht shënimeve që kam mbajtur, përafërsisht gjatë periudhës 1987-1992, ndihem i paaftë të ofroj një përshkrim koherent të vrojtimeve të mia, gjatë këtyre viteve. Ndaj, vetëm sa do të citoj nga ditari në fjalë dhe nga artikuj të sipërpërmendur…!
