SHQIPËRI- Nga Velipoja, ku forca e valëve po e shndërron në hi një pyll me pisha shekullor, deri në Golem, ku çimentimi po përshpejton erozionin, bregdeti shqiptar po vuan. Është faji i një përzierjeje vdekjeprurëse që kombinon ngrohjen globale dhe urbanizimin kaotik nga turizmi i tepërt. Rritja e nivelit të detit po ndikon në të gjithë planetin: sipas NASA-s, midis viteve 1993 dhe 2023 niveli mesatar i detit në Tokë është rritur me 10 cm. Por në Shqipëri, ku turizmi ka shpërthyer (nga 5.9 milionë vizitorë në vitin 2018 në mbi 10 milionë në vitin 2023), përhapja e hoteleve , restoranteve dhe bareve në plazh po ka pasoja edhe në natyrë.
“Nga 273 kilometra vijë bregdetare që laget nga deti Adriatik, 154 km janë të prekura nga erozioni,”-thotë Besjana Shehu, një specialiste e planifikimit urban, për Agence France Presse. Në Velipojë, në veriun e largët të vendit, deti përparon me më shumë se pesë metra çdo vit dhe zhytet më shumë se 200 metra në pyll, duke kërcënuar një ekosistem të tërë që nuk mund të mbijetojë në ujë të kripur. Në bregdet, pishat mezi i rezistojnë agresivitetit të valëve: dhjetëra trungje pemësh shtrihen të bllokuara në rërë, disa të braktisura pas stuhive të dhunshme të ditëve të fundit të prillit.
Edhe pse ishulli Franz Jozef, në grykëderdhjen e lumit Buna, është ende i dukshëm në guidat turistike dhe në harta, që nga viti 2012 ai ka qenë i padukshëm pasi është gëlltitur nga deti. I emëruar nga kartografët austriakë në vitin 1870 për nder të ish-perandorit, ishulli ishte rezultat i depozitave pjellore aluviale.
“Një parajsë për shumë lloje zogjsh deti, një strehë paqeje edhe për ne… zhdukur plotësisht,“- thotë Lule Coli, menaxhere e një bari të vogël në plazh. Ishulli u zhduk gradualisht, viktimë e rritjes së niveleve të ujit dhe erozionit. Por ndërtimi i digave dhe hidrocentraleve në rajon doli të ishte një faktor vendimtar, i cili përshpejtoi zhdukjen e tij, thekson Ervis Krymi, profesor i gjeografisë.
Banorët e Kunes, disa kilometra më në jug, janë gjithashtu të shqetësuar. Vit pas viti, stuhitë detare shumohen dhe bregdeti tani i ngjan një varreze pemësh.
“Për shkak të ndryshimeve klimatike në vitet e fundit, deti është bërë shumë agresiv, duke përparuar drejt tokës me një ritëm frenetik,”- paralajmëron Jak Gjini, një ekspert mjedisor nga Lezha. Të përpirë nga valët, bunkerët e ndërtuar përgjatë bregdetit nga diktatura komuniste shqiptare në vitet 1970 janë zhdukur. Forca e detit ishte e tillë që edhe qeset e mbushura me rërë nuk kishin asnjë vlerë.
Bunkerët e fundosur të regjimit
“Këtu dikur kishte dy bunkerë. Tani janë nën ujë. Deti po vjen dhe do të na marrë gjithçka… brenda katër ose pesë vjetësh nuk do të mbetet asgjë”, thotë Vera Faslliaj, e cila drejton një restorant të vogël të quajtur “Poseidon”. Ajo e thotë këtë me një zë të dridhur, sikur shpreson që perëndia greke e detit do ta mbrojë. Autoritetet shqiptare thonë se rritja e nivelit të detit përbën rreziqe serioze përmbytjesh për shumicën e zonave urbane të vendit.
“Në total, deri në vitin 2030, afërsisht 1,082.45 km2, ose 32% e sipërfaqes së habitateve bregdetare, do të vuajnë pasojat e drejtpërdrejta të përmbytjeve”, vlerëson Agjencia e Emergjencave Civile. Në Golem, 49 km në jugperëndim të Tiranës, pronarët e hoteleve janë të shqetësuar për indiferencën e autoriteteve për të gjetur zgjidhje dhe për të ndaluar urbanizimin e pakontrolluar në bregdet.
“Deti mezi pret që autoritetet të zgjohen,”-ankohet Edvin Dule, menaxher hoteli.
Gjatë 16 viteve të fundit, plazhi ka humbur rreth 70 metra vijë bregdetare (shumëfishimi i hoteleve e ka përkeqësuar më tej erozionin) dhe po zvogëlon rërën në të cilën mbështetet për të tërhequr turistët.
“Është një fenomen shumë shqetësues që ka një ndikim të drejtpërdrejtë në ekonomi dhe turizëm: nëse nuk arrijmë të ofrojmë kushte, çadra, shezlongje, aktivitete në plazh… ne ulim cilësinë e ofertës sonë, e cila më pas përkthehet në shifra”, përfundon Dule.
Marrë nga La Repubblica
