Nga Thomas Fazi “Unherd”
Kur flasim mbi konfliktin izraelito-palestinez, priremi të përqendrohemi tek dimensionet politike, sociale dhe humanitare të tij. Por shpeshherë kjo ndodh në kurriz të shqyrtimit të
një dimensioni të rëndësishëm ekonomik: të atij që ngjarjet e fundit në Gaza e kanë sjellë në lehtësim të thellë.
Ndoshta aspekti më shkatërrues në aspektin financiar i çdo pushtimi ushtarak është përvetësimi i burimeve natyrore. Dhe Izraeli nuk bën përjashtim. Me luftën aktuale Izraeli po merr kontrollin (ose po e bën të paarritshme për palestinezët) pjesën më të madhe të tokës së punueshme dhe furnizimeve me ujë të Bregut Perëndimor dhe Gazës.
Pra pavarësisht krijimit të Autoritetit Palestinez (AP) në vitet 1990, populli palestinez nuk ka pasur asnjëherë një kontroll të vërtetë mbi burimet dhe ekonominë e tij. Ky fakt, përveç kufizimeve të ashpra në lëvizjen e njerëzve, punës dhe mallrave, i ka shkaktuar një dëm shumë të madh ekonomisë palestineze.
Megjithatë, vendi i “fushëbetejës energjetike” më të diskutueshme midis Izraelit dhe Palestinës nuk është në Bregun Perëndimor por në Gaza. Në vitin 1999, kompania British Gas Group (BGG) zbuloi një fushë të madhe gazi (Gaza Marine) në një distancë prej 17 deri në 21 milje detare nga brigjet e Gazës.
Kjo e vendosi atë brenda kufijve të Marrëveshjes së Oslos II të nënshkruar në 1995, e cila i dha Autoritetit Palestinez (PA) juridiksion detar mbi ujërat e tij deri në 20 milje detare nga bregu. Pas zbulimit të fushës së gazit, Autoriteti Palestinez nënshkroi një kontratë 25-vjeçare për kërkimin e gazit me BGG.
Ndërsa në vitin 2000, kompania britanike shpoi 2 puse në zonë, e cila vlerësohej të përmbante 14 trilionë metra kub gaz natyror, shumë me tepër sesa është e mjaftueshme
për të kënaqur nevojat energjetike të Territorit Palestinez dhe për të gjeneruar flukse të konsiderueshme të të ardhurave nga eksporti. U duk sikur pas shumë fatkeqësish të përjetuara, popullin palestinez e priste më në
fund një ardhme e begatë. Më 27 shtator 2000, pasi ndezi në mënyrë simbolike flakën në platformën e kërkimit në det të hapur BGG, Yasser Arafat, në atë kohë president i AP, e cilësoi zbulimin si “një dhuratë nga Zoti”, që do të “sigurojë një bazë të fortë për ekonominë tonë dhe për krijimin e një shteti të pavarur”.
Megjithatë Zoti kishte plane të tjera: pas 2 ditësh nisi Intifada (kryengritja) e Dytë. Dhe vitin që pasoi, ultra-nacionalisti Ariel Sharon fitoi zgjedhjet dhe i shfrytëzoi trazirat për të bllokuar projektin e zhvillimit të Gaza Marine, duke pretenduar se fitimet që do të arkëtoheshin rrezikonin të përfundonin në duart e Hamas dhe grupeve të tjera militante.
Në vitet në vijim, u bë shumë pak për të forcuar ekonominë palestineze. Madje qeveritë e njëpasnjëshme izraelite, këmbëngulën që gazi të dërgohej në një rafineri të vendosur brenda territorit të tyre, duke i dhënë kësisoj Izraelit kontrollin mbi të ardhurat nga fushat e gazit në Gaza.
Në fillim të viteve 2000, edhe Tony Blair, në atë kohë kryeministër i Britanisë, u përfshi në bisedime, duke i bindur palestinezët të pranonin të dërgonin të ardhurat nga rezervuarët e gazit natyror në Bankën e Rezervës Federale në Nju Jork, për t’u verifikuar dhe siguruar që paratë nuk do të binin në duart e grupeve të armatosura të rezistencës.
Por Izraeli vazhdoi që të zvarrisë procesin dhe në fund i ndërpreu të gjitha negociatat pas vendosjes së Gazës nën kontrollin e Hamasit në vitin 2007. Një zhvillim që shënoi një pikë kthese vendimtare u pa vitin e ardhshëm, kur Izraeli nisi një operacion ushtarak në Rripin e Gazës, pas të cilit ai e militarizoi të gjithë vijën bregdetare të Gazës dhe vendosi nën kontrollin e tij fushën e gazit natyror të Gazës, në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare. Që nga ai moment, BGG filloi të kishte marrëdhënie vetëm me qeverinë izraelite. Por për disa vite, kryesisht për shkak të armiqësive të përsëritura midis Izraelit dhe Hamasit, nuk pati ndonjë përparim në projekt. Dhe kjo gjë ka sjellë humbje të akumuluara për palestinezët, që llogariten në miliarda dollarë.
“Pushtimi vazhdon t’i pengojë palestinezët të zhvillojnë fushat e tyre energjetike dhe të përfitojnë nga këto asete. Rrjedhimisht, popullit palestinez i janë mohuar përfitimet e përdorimit të këtyre burimeve natyrore, burime që do të financonin zhvillimin socio-ekonomik dhe plotësonin nevojën e tyre për energji gjatë gjithë kësaj periudhe dhe në vazhdim”- vuri në dukje Konferenca e Kombeve të Bashkuara për Tregtinë dhe Zhvillimin në vitin 2019.
Megjithatë, pas pushtimit rus të Ukrainës, ky projekti u ringjall. Ndërsa Evropa nisi të kërkonte dëshpërimisht për alternativa ndaj gazit rus, Netanyahu pa një mundësi të përsosur për të kurorëzuar ëndrrën e tij të vjetër: transformimin e Izraelit në një qendër rajonale të energjisë dhe në një eksportues të madh të energjisë.
Ky është një zhvillim i kohëve të fundit. Që nga krijimi i tij në vitin 1948, Izraeli ka qenë shumë i ndërvarur nga importet e energjisë nga vendet e tjera. Por në vitet 2009-2010, ai zbuloi 2 fusha të mëdha të gazit natyror në brigjet e tij, pikërisht në Zonën Ekskluzive Ekonomike të vetëshpallur prej tij:fushat e gazit Tamar dhe Leviathan, me rezerva totale e
të vlerësuara në rreth 30 trilion metra kub gaz natyror.
Kjo e ndryshoi dukshëm dinamikën gjeopolitike të tregut rajonal të gazit. Sepse brenda një dekade, Izraeli kaloi nga një importuesi neto i gazit në eksportues, kryesisht në Egjipt dhe Jordani. Megjithatë, tregu i vërtetë që ka synuar gjithmonë Izraeli është Evropa.
Për këtë qëllim, janë marrë në konsideratë disa projekte gazsjellësish – përfshirë një në det të hapur që kalon nga Izraeli në Turqi, dhe që më pas do të lidhet me gazsjellësin Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) dhe gazsjellësin tjetër EastMed, që parashikohet të lidhë Izraelin me pjesën kontinentale të Greqisë nëpërmjet Qipros, dhe më pas takohet me gazsjellësin ekzistues “Poseidon” që kalon përmes detit Jon në Itali.
Lufta Rusi-Ukrainë u dha një shtysë të re të gjitha këtyre projekteve – duke përfshirë zhvillimin e fushës Gaza Marine. Në qershor, Izraeli dha miratimin paraprak për një projekt prej 1.4 miliardë dollarësh që përfshinte Autoritetin Palestinez, Egjiptin, Izraelin dhe Hamasin dhe që synonte zhvillimin e rezervave të gazit në Gaza.
Sipas marrëveshjes, të ardhurat, të vlerësuara në 700-800 milionë dollarë në vit, do të shkonin për Autoritetin Palestinez, dhe një pjesë e tyre do përdorej për të mbështetur ekonominë e Gazës. Projekti u përshëndet si “një paraqitje e rrallë e një mundësie të mundshme fitimprurëse” si për banorët e Gazës po ashtu edhe për izraelitët.
Shpërthimi i konfliktit të ri Izrael-Hamas e ka lënë në pritje këtë marrëveshjen, dhe
është e vështirë të thuhet se si mund të ringjallet së shpejti, duke pasur parasysh mungesën në horizont të ndonjë zgjidhjeje politike për luftën. Në fakt, disa analistë kanë argumentuar se marrja nën kontroll e fushës së gazit është arsyeja e vërtetë e luftës së Izraelit në Gaza.
Seyed Hossein Mousavian, ekspert i sigurisë dhe politikave bërthamore në Lindjen e Mesme në Universitetin Princeton, SHBA, shkroi kohët e fundit se “objektivi përfundimtar nuk është vetëm të shkatërrohet Hamas dhe të përjashtohen palestinezët nga atdheu i tyre, por të konfiskohen burimet miliarda dollarëshe të gazit në zonë”.
